Sông Hương đang bị cày nát

"Xẻ thịt" dòng sông di sản

Giữa tháng 12/2010, chúng tôi làm cuộc hành trình dọc sông Hương qua TP Huế. Trước các điểm di tích như chùa Linh Mụ, Ðiện Huệ Nam, Văn Võ Thánh, Lăng Cao Hoàng… xuống cầu Bạch Hổ, có hàng trăm con thuyền thi nhau khai thác cát, sạn. Những năm gần đây, TP Huế và các huyện phụ cận đẩy nhanh tốc độ xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng, nhà cửa… nhu cầu cát xây dựng tăng cao nên không ít hộ dân chuyển nghề sang khai thác cát, sỏi. Do việc khai thác cát, sỏi quá mức nên nhiều đoạn sông Hương đã bị làm thay đổi căn bản dòng chảy.

Sau trận lũ tháng 10/2010, dọc bờ sông Hương, đoạn qua xã Hương Thọ, huyện Hương Trà, hàng trăm hộ dân sống 2 bên bờ sông nơm nớp lo sạt lở, nguyên nhân được xác định là do khai thác cát ồ ạt trên sông Hương. Việc khai thác cát trái phép nếu như trước đây nhiều chủ thuyền còn e ngại các cơ quan chức năng nên lén lút khai thác, còn giờ đây việc khai thác diễn ra bất kể ngày, đêm. Trung bình mỗi con thuyền có khoảng 10 người tập trung cho việc khai thác cát, sỏi. Hầu hết những người trực tiếp khai thác là nhân công được các chủ thuyền thuê và trả công từ 100-200 ngàn đồng/ngày.

Việc khai thác cát, sạn trên sông Hương không chỉ làm thay đổi, biến dạng dòng sông nguyên thủy vốn có, mà còn làm cho cảnh quan hai bên bờ sông cũng bị cày nát do tập kết bến bãi thu mua. Cách đây vài năm, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam đã có Công văn số 102/BTK/06 đề nghị tỉnh Thừa Thiên - Huế kiểm tra về việc khai thác trái phép cát, sỏi và có biện pháp ngăn chặn. Sau khi nhận được công văn, tỉnh Thừa Thiên - Huế đã vào cuộc quyết liệt và tình hình khai thác cát, sỏi trái phép phần nào được hạn chế. Nhưng đầu năm 2010 đến nay, vấn nạn "xẻ thịt" sông Hương tiếp tục bùng phát.

Trước nạn khai thác cát, phá dòng sông Hương ngày một gia tăng, cuối tháng 10-2010, lãnh đạo UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã có công văn yêu cầu Chủ tịch UBND TP Huế, thị xã Hương Thủy và huyện Hương Trà chỉ đạo giải toả ngay các bến bãi vận chuyển cát sỏi, công trình xây dựng trái phép tại khu vực cầu Tuần, cũng như dọc hai bờ sông Hương; báo cáo kết quả thực hiện về Ủy ban nhân dân tỉnh trước ngày 20/11.

Nhận lệnh của tỉnh, các huyện, thị xã thành lập đội liên ngành đi kiểm tra, xử lý một vài trường hợp rồi đâu lại vào đó. Chính cách làm "đánh trống bỏ dùi" này đã làm cho hàng trăm tàu, thuyền khai thác cát "nhờn thuốc". Bên cạnh đó, không hiểu sao các chủ đầu nậu đều biết trước lịch kiểm tra, nên ngày đoàn kiểm tra tiến hành làm việc thì hầu như tàu thuyền khai thác cát trái phép đều nghỉ làm?

Nhiều bãi tập kết cát, sỏi khai thác trái phép mọc lên dọc sông Hương.

Theo hồ sơ vụ việc, 10 năm qua (2000-2010), lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên - Huế, TP Huế và các huyện có sông Hương chảy qua đã ra 27 văn bản, chỉ thị về việc cấm "khai thác cát trái phép trên sông Hương", xem ra việc cấm vẫn chỉ nằm trên giấy. Chính vì vậy, từ đầu năm đến nay, cơ quan chức năng ở Thừa Thiên - Huế chỉ xử lý được 13 trường hợp khai thác trái phép cát, sỏi trên sông Hương. Trong khi đó, nạn khai thác cát sông Hương đã làm cho dòng sông này nước màu xanh chuyển sang màu đục.

Tại một số văn bản, lãnh đạo UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế "Nghiêm cấm mọi hoạt động khai thác cát, sỏi trái phép dưới mọi hình thức, bằng mọi phương tiện". Song bên cạnh "cấm" thì qua chỉ thị, lãnh đạo tỉnh cũng "mở" ra hướng cho các tàu thuyền: "Được phép khai thác thủ công nhưng phải thực hiện các quy định sau: Cách bờ về mỗi phía là 30-50m. Cách chắn các công trình cầu, cống về phía thượng và hạ lưu mỗi bên ít nhất là 100m. Cách chùa Thiên Mụ, Điện Hòn Chén, bến thuyền lăng Minh Mạng, Nhà máy Nước Vạn Niên các di tích lịch sử khác về hai phía thượng và hạ lưu mỗi bên ít nhất 500m".

Việc ra chỉ thị quy định chung chung này đã không thể ngăn cản việc khai thác cát, sỏi trái phép làm biến đổi sông Hương. Bởi vì, việc khai thác cát, sỏi diễn ra giữa lòng sông, các thuyền khai thác cũng như các đoàn kiểm tra không thể đo đếm được vị trí tàu, thuyền đang khai thác cách bờ là bao nhiêu mét. Bên cạnh đó, việc cho phép khai thác cát, sỏi thủ công như chỉ thị của UBND tỉnh chỉ là việc đánh đố đối với những người khai thác, vì lòng sông với độ sâu lên đến gần cả chục mét làm sao khai thác được bằng thủ công.

Việc khai thác cát, sạn trên sông để phục vụ nhu cầu xây dựng là điều không còn phải bàn cãi. Nhưng điều đáng nói là hàng chục năm trôi qua, việc khai thác cát, sạn trên sông Hương ngày một tăng, nhưng tỉnh Thừa Thiên - Huế không lập được một quy hoạch vùng khai thác cát, sạn hợp lý, tìm địa điểm thích hợp. Chính vì vậy, hiện nay ở Huế có nhiều cơ quan ngăn cản việc khai thác cát, sỏi trái phép để bảo vệ sông Hương nhưng không có hiệu quả