Giữ hồn cho nghề tranh thêu xứ Huế

Nối nghiệp cha ông
 
Theo lời kể của nghệ nhân Lê Văn Kinh thì quê gốc của ông ở huyện Thường Tín, Hà Tây, nay là thành phố Hà Nội. Ông sinh ra trong một gia đình có nhiều đời làm nghề thêu. Thân sinh của nghệ nhân Lê Văn Kinh là cụ Lê Văn Hỡi, một thợ thêu có tiếng dưới thời vua Khải Định.

Lên 5 tuổi, ông Kinh bắt đầu học thêu và nỗ lực vươn lên trong lĩnh vực này bằng chính đôi tay và khối óc của mình chứ không phải bằng hào quang thành đạt của cha. Nhờ nhiều năm tâm huyết với công việc tỉ mỉ này, ông đã trở thành một nghệ nhân có tiếng ở Thừa Thiên Huế.

Năm lên 10 tuổi, cha ông bị bệnh nặng và qua đời. Từ đó, ông phải nối nghiệp cha mình trong việc phát triển và phát huy truyền thống của nghề thêu. Đến năm 1956, ông chính thức bước vào nghề thêu tranh và tiếp quản cửa hiệu thêu Đức Thành.

    
Tác phẩm đầu tiên của ông được thực hiện năm ông 10 tuổi là bức tranh Tùng Hạc. Và để khẳng định năng lực của mình, ông gửi một bức tranh thêu có tên “Bất khuất” với chân dung Trần Bình Trọng, một vị tướng văn võ song toàn tham gia triển lãm tại New York vào năm 1958. Từ đó, rất nhiều người đã thừa nhận và kính trọng tài năng thật sự của ông. Cho đến nay, khi đã bước sang tuổi 82 nhưng nghệ nhân Kinh vẫn còn gắn bó với nghề như là một phần máu thịt của mình.

Cả cuộc đời ông gắn bó tâm huyết với nghề thêu, điều làm nghệ nhân Lê Văn Kinh lấy làm tự hào, niềm vui của cuộc sống đó là bản sắc văn hóa của nghề thêu Việt Nam. Ông nói, điều bí mật trong nghề thêu được gói gọn trong hai chữ “tâm” và “mẫn”. Cái tâm trong sáng thì lòng mới sáng, khi đó mới nắm được cái hồn của từng bức tranh thêu. Và để có được bức tranh thêu đẹp và có giá trị thì rất cần sự cần mẫn của đôi tay và sự sáng tạo trong nghề.

Làm sống dậy nghề thêu tranh xứ Huế

Có thể nói rằng, công lao to lớn nhất của nghệ nhân Lê Văn Kinh là phục hồi và làm sống dậy nghề thêu tranh của đất Huế. Năm 1975, sau khi đất nước được hoàn toàn giải phóng, ông Kinh đã tự mình đứng ra thành lập tổ hợp thêu tranh xuất khẩu đầu tiên của Huế. Rồi ông đi khắp các xã, phường, thị trấn trong tỉnh Bình Trị Thiên (cũ) để mở lớp dạy học nghề tranh thêu.

Nhờ sự nhiệt tình, sự yêu nghề và những bí quyết truyền nghề của ông Kinh mà hàng trăm cơ sở tại tỉnh Bình Trị Thiên đã hoạt động trở lại. Trước năm 1990, tranh thêu của các hợp tác xã do ông lập ra đã được xuất khẩu sang các nước thuộc  Liên Xô cũ và Đông Âu.
 
Theo nghệ nhân Lê Văn Kinh, để có một bức tranh đẹp thì trước hết phải vẽ được một bức tranh thật đẹp. Rồi sau đó, dùng những mũi kim thêu trên những đường nét ấy. Những bức tranh ông Kinh thêu chủ yếu là hình ảnh của quê hương, đất nước như bức tranh thêu hình ảnh sông Hương, núi Ngự, cầu Trường Tiền, chùa Thiên Mụ…và rất nhiều địa danh khác tại các nơi ông đã đặt chân đến. Vì thế, tranh thêu của ông đã được du khách trong và ngoài nước rất thích và đánh giá rất cao. Do vậy, nhiều bạn bè, đồng nghiệp của ông Kinh đã gọi ông là người thổi hồn đất nước vào tranh thêu.

Người thầy của hơn 10 vạn học trò

Ông Kinh cho biết, từ năm 1958 - 1975, ông vừa làm thợ vừa quản lý hiệu thêu Đức Thành. Sau năm 1975, ông tham gia vào ngành công thương nghiệp của tỉnh Bình Trị Thiên (cũ) và được cử làm tổ trưởng Tổ thêu xuất khẩu, sau đó làm Chủ nhiệm hợp tác xã thêu gia công xuất khẩu Phú Hòa, thành phố Huế.


Trong khoảng thời gian từ năm 1979 - 1993, ông liên tục được cử đi dạy nghề thêu cho học trò ở Quảng Bình, Quảng Trị và các huyện Hương Điền, Hương Phú, Phú Lộc (tỉnh Thừa Thiên-Huế). Ông lặn lội khắp mọi nơi, đến các địa phương vùng sâu, vùng xa ở huyện Gio Linh, Vĩnh Linh (Quảng Trị) để mở lớp dạy học nghề thêu cho người dân. Ban đầu lớp học của ông chỉ vẻn vẹn hơn chục người, sau đó đông dần lên đến hàng trăm người. Sau này, khi nghỉ hưu, ông quay về Huế mở các lớp dạy nghề tại nhà và một số địa điểm trong thành phố Huế.
 
Bên cạnh đó, nghệ nhân Lê Văn Kinh còn mở lớp dạy nghề thêu miễn phí cho người khuyết tật tại Trường Tiểu học Vĩnh Ninh, thành phố Huế. Mỗi tuần ông thường lên lớp dạy vào các buổi chiều thứ 3 và thứ 5. Ngoài ra, thỉnh thoảng tại cửa hiệu của ông Kinh vẫn có những sinh viên nước ngoài đến học nghề thêu. Gần đây nhất, đã có 3 sinh viên người Hàn Quốc và Mỹ tới học nghề thêu của nghệ nhân Kinh.

Và tính đến thời điểm hiện tại thì nghệ nhân Kinh đã truyền nghề lại cho khoảng hơn 10 vạn học trò. Nhiều học trò của ông rất giỏi và đã trở thành chủ cửa hiệu thêu nổi tiếng ở Huế và các tỉnh thành khác trong nước.

Thương hiệu Đức Thành

Cửa hiệu tranh thêu Đức Thành của nghệ nhân Lê Văn Kinh nằm ở đường Phan Đăng Lưu, thành phố Huế. Trong gian hàng nhỏ ấy đang có hàng ngàn bức tranh thêu lớn nhỏ khác nhau và rất có giá trị. Mỗi góc phố, hàng cây, những hình ảnh của quê hương, đất nước khi được đưa vào trong tác phẩm tranh thêu của ông đều trở nên sinh động và hấp dẫn. Đó là lý do mà cửa hàng tranh thêu mang thương hiệu Đức Thành luôn luôn đông khách trong và ngoài nước.

Ghi nhận công lao to lớn của ông đối với việc bảo tồn nền văn hóa dân tộc và nghề thêu, năm 2003, ông vinh dự được đón nhận danh hiệu Nghệ nhân cao quý do Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam trao tặng vì  đã “có công lao giữ gìn, thực hành truyền dạy những giá trị, kỹ năng bí quyết về văn hóa để làm cho những giá trị tinh hoa trong văn hóa của dân tộc Việt Nam được sống mãi”. Năm 2005, ông được trao tặng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, bằng khen của Ban chấp hành Hiệp hội Làng nghề Việt Nam năm 2006…