Thủy Xuân là vùng ngoại ô bán sơn địa phía Tây, nổi tiếng có nhiều ngôi cổ tự hơn trăm năm tuổi của thành phố Huế. Nơi đây dân cư rất mộ đạo Phật, và là một địa phương điển hình về nghề làm hương (nhang) xứ Huế.
Độc đáo hương ngũ sắc Huế
Hương khói tâm linh
Nghề làm hương ở Thủy Xuân đã tồn tại lâu đời; người cao tuổi làm nghề này cũng không nhớ có từ khi nào, chỉ biết khi sinh ra đã thấy ông bà, cha mẹ làm những cây hương trầm thơm ngát: Cho đến giờ, trải qua 700 năm (Thuận Hóa – Phú Xuân – Huế), người dân vẫn luôn duy trì nghề gia truyền.
Trong các nghi lễ tâm linh, người Huế không dùng hương có mùi thơm hóa chất; do đó hương “trầm” Thủy Xuân rất đắt khách. Hương Thủy Xuân rất đắt khách mang hương vị đặc trưng của trầm nguyên chất, phải trải qua nhiều công đoạn bào chế, là cả sự kỳ công của người thợ. Muốn có một mẻ hương tốt, người thợ thường chú ý đến khâu tuyển chọn nguyên liệu trầm, trộn thêm quế chi, thảo quả, nụ tùng, đinh hương, hoa hồi. Ngoài ra còn kèm thêm bột vỏ quả bưởi rừng, hoa bưởi khô, quế, bạch đàn…
Người Huế rất kỵ thắp loại hương bị tắt nửa vời, hay cháy bùng bất thường. Do đó phần lõi hương phải làm từ ruột tre khô chẻ nhỏ, được phơi nắng, nhiều ngày trời để thật khô, thật giòn. Có vậy, khi đốt lên cây hương cháy đều, cháy đến tận chân hương, và tàn hương thì uốn cong mà không gãy ngang. Sau khi phơi khô chân hương, người thợ sẽ tiến hành công đoạn tạo màu cho nó bằng các màu “ngũ sắc” (đỏ, xanh, vàng, lục, tím): Trước đây, người Huế thường chỉ làm chân hương với màu “đỏ” là chủ đạo, nhưng hiện nay khi đến tham quan làng hương, khách sẽ bắt gặp sự đa sắc của chân hương trông rất thích mắt. Để có được màu sắc tươi tắn cho chân hương, người thợ hòa một lượng bột màu thích hợp trong nước nóng, nhúng chân hương qua vài lần, sau đó đem phơi khô nhiều lần nữa.
Nguyên liệu để chẻ tăm (lõi) hương phải là loại tre già lấy từ rừng Nam Đông, Bình Điền, Phong Sơn. Quan sát người thợ chẻ lõi mới khâm phục sự điêu luyện của họ. Mỗi động tác của người chẻ nhanh thoăn thoắt, dứt khoát. Họ chỉ nhìn qua thanh tre là biết phải chẻ làm ba hay bốn lõi để phù hợp với li, tấc của từng loại chân hương; theo kích cỡ đại, trung, tiểu.
Sau khi pha chế hương liệu, lúc hương thơm đạt yêu cầu, các thành phần như bột trầm, quế, thuốc bắc sẽ được đem nhào nặn với nước sao cho hỗn hợp bột đạt độ “dẻo quánh” là có thể bắt đầu vào công đoạn se hương. Tuy nhiên, để tạo nên hương thơm khác biệt cho các mẻ hương lại tùy thuộc vào bí quyết của từng người thợ theo một tỉ lệ thích hợp bằng phương pháp cân đong gia truyền.
Hương Huế màu ngũ sắc như tranh thờ làng Sình và hoa giấy Thanh Tiên
Bền lâu nghề cổ
Từ năm 1990 trở lại đây, không chỉ đáp ứng nhu cầu cho các chợ Đông Ba, An Cựu, Bến Ngự, Tây Lộc, hương Thủy Xuân còn phục vụ thị trường rộng lớn cho các thương lái ở TP. HCM và Hà Nội đến tận nơi lấy hàng. Danh tiếng của hương Thủy Xuân đã bay xa đến tận Lào, Thái Lan, đặc trưng của nó là những cây hương nhỏ nhắn, tinh xảo, khi đốt lên có mùi thơm trầm dìu dịu.
Việc phát triển và bảo tồn nghề hương Thủy Xuân được thành phố Huế quan tâm hỗ trợ vốn để sản xuất. Hiện nay, có hơn 50 hộ gia đình vừa làm nghề chẻ lõi tăm bán ra khắp toàn tỉnh, vừa làm hương bán sỉ. Trung bình mỗi tháng, một lao động nữ (chiếm đa số) có thu nhập từ 4 – 5 triệu đồng; công việc có thể làm quanh năm, thời điểm bận rộn nhất là các tháng gần lễ Phật đản, rằm tháng Bảy và Tết Nguyên đán.
Ngày nay có máy nhào bột, se cây, nên hiệu quả cao hơn xưa nhiều. Mỗi hộ có thể làm được từ 20-25 kg hương mỗi ngày. Chị Tôn Nữ Ngọc Hạnh (37 tuổi) vừa cho hương vào máy vừa bộc bạch: “Cách đây 5 năm, nhà tôi làm hương thủ công, một ngày tôi chỉ làm được 2000 cây. Từ khi có máy, số lượng hương tăng hơn nhiều so với làm bằng tay, khoảng 10.000 – 20.000 cây/ngày”. Tùy vào loại hương mà có giá cả khác nhau; hương trầm loại thông dụng giá 60.000đ/bó (1 bó 100 cây hương), loại đắt nhất là 200.000đ/bó; hương quế thì có giá 30.000đ/bó. Bà Nguyễn Thị Bích Loan (50 tuổi) cho biết: “Mỗi mùa làm hương như vậy, trừ tổng chi phí thì gia đình thu lãi cũng được 50 đến 60 triệu đồng. Để tăng cường lượng hương phục vụ ngày Tết, một ngày gia đình bà 4 người làm 20.000 cây, ngày nhiều nhất lên tới 30.000 cây”. Với mức giá như vậy, một ngày người làm hương Thủy Xuân có thể kiếm được 200.000 đồng/người.
Du khách nước ngoài thích thú ngắm nhìn gian hàng trưng bày hương Thủy Xuân
Được biết, tổ chức Hoàn cầu Châu Á – Nhật Bản tài trợ 550 triệu đồng cho Dự án “Phát triển du lịch cộng đồng và tăng thu nhập của nông dân phường Thủy Xuân, TP Huế”. Dự án thực hiện các hoạt động như đưa khách tham quan, học tập mô hình phát triển du lịch; thiết kế tuyến tham quan và phát hành bản đồ, tờ rơi, xây dựng website để quảng bá du lịch cho làng nghề.
Đến Thủy Xuân hiện nay, du khách sau khi tham quan, sẽ được hướng dẫn cách làm hương thủ công, được tìm hiểu thêm về làng nghề và cuộc sống của người dân nơi đây. Sự nhiệt tình, thân thiện của người dân làng hương đã thu hút nhiều du khách trở lại nhiều lần mỗi khi có dịp dến Huế.
Nguồn : Vũ Hào/Baodulich
